མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་མི་དམངས་སྲིད་གཞུང་དྲ་བ།
མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་ལྟེ་གནས་ཟི་ལིང་གླེང་ཚེ། ཁྱོད་ཀྱིས་ཅི་ཞིག་དྲན་སྲིད།
འདི་ནི་གནའ་བོའི་དར་གོས་ལམ་གྱི་ལྷོ་ལམ་དང་ཐང་བོད་གནའ་ལམ་གྱི་ས་ཆ་ཞིག་ཡིན་ལ། ཡིག་མཁས་པ་མང་པོ་ཞིག་གི་ཡིད་དབང་འཕྲོག་པའི་ས་མཐོའི་གནའ་བོའི་གྲོང་ཁྱེར་ཞིག་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང་དེ་སྔ་“མཚོ་སྔོན་གྱི་དམག་སྲུང་མགོ་བོ་བར་སྟོང་དུ་ཟླ་བ་ཡོད་ལ། བྱེ་སེར་གྱི་ནང་དུ་དཔྱིད་མེད”ཞེས་པའི་སྐྱེ་ཁམས་གྱི་འཆིང་རྒྱ་ཞིག་ཏུ་གནས་པས་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཕར་ཐུག་ཏུ་གྱུར།
ད་ལྟའི་ཞི་ཉིང་ནི་མཚོ་བོད་ས་མཐོའི་ནགས་ཚལ་གྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། ལྷོ་བྱང་གི་རི་བོ་གཉིས་ནི་འབྲུག་སྔོ་ལྗང་ལྟ་བུ་དང་། མེ་ཏོགསྣ་ཚོགས་མཛེས་སྡུག་ལྡན་པ། གསའ་གྱི་གཞི་རྒྱུ་གང་སར་མཐོང་ཐུབ། ཡུལ་སྐོར་བ་གཅིག་རྗེས་གཉིས་མཐུད་དུ་ཡོང་སྟེ། “གསའ་གྱི་གྲོང་ཁྱུར”དང་“ཏིང་ཞང་གྲོང་ཁྱུར”གྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཡིད་དབང་འཕྲོག་ཤུགས་ཚོར་ཐུབ།
རི་རྒོད་ནས་རྩྭ་ཤིང་ཤིང་སྡོང་གི་བར་དང་། ནུབ་བྱང་ཡུལ་སྐོར་སྐོར་ལམ་ཆེན་པོའི་གྲོང་ཁྱེར་ནས་རྒྱལ་སྤྱིའི་སྐྱེ་ཁམས་ཡུལ་སྐོར་དམིགས་སའི་ལྟེ་བའི་གྲོང་ཁྱེར་བར་ཞི་ཉིང་གིས་སྐྱེ་ཁམས་སྲུང་སྐྱོང་གི་སྨྱུ་གུ་སྤྱད་དེ་སྔོ་རིས་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་རྒྱུ་དང་། སྐྱེ་ཁམས་རིག་གནས་ཀྱི་ཉམས་འགྱུར་ལ་བརྟེན་ནས་སྐུལ་སློང་ཀྱི་བླ་སྲོག་གྲོང་ཁྱེར་བྱས་ཏེ་མི་དང་རང་བྱུང་ཁམས་འཆམ་མཐུན་མཉམ་གནས་ཀྱི་སྤུས་ཚད་མཐོ་བའི་གོང་འཕེལ་སྤུས་ཀ་དག་པའི་གོང་འཕེལ་ཀྱི་ལམ་ཞིག་འཚོལ་ཞིབ་བྱེད་བཞིན་ཡོད།
སྐྱེ་ཁམས་གྱི་རྨང་གཞི་སྟེ། ཕྱེད་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ལྗང་ཤིང་ཕྱེད་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་མེ་ཏོག
དབྱར་དུས་འགོའི་ཧོང་ཧྲུའེ་གཙང་པོའི་འགྲམ་དུ། སེར་པོའི་རྩྭ་མྱུ་གུ་ས་གཞི་ཆེན་པོར་ཁེངས་པ་དང་། ལྕུག་མའི་སྡོང་བོ་མེད་པར་གྱུར་ནས་ལྗང་མདོག་གསར་པ་ཐོན་པ། ངུར་བ་ཁྱུ་གསུམ་ལྔ་བྱས་ཏེ། སྲབ་གྲམ་དུ་སྐྱིད་སྣང་དོད་པའི་ངང་ཉི་མ་ལ་ཉི་བཞིན་ཡོད། ཟི་ལིང་གྲོང་ཁྱེར་ཁྲེང་བྱང་ཆུས་མེ་འཁོར་ནུབ་མའི་མེ་འཁོར་འབབ་ཚུགས་སྡེ་ཁུལ་ཏང་ཨུའི་ཧྲུའུ་ཅི་སྡེ་ཁུལ་རིམ་ཆུ་བོའི་འགོ་འཛིན་ཀྲའོ་ཞིན་མཚམས་སྤྲིན་གྱིས་དུས་རྒྱུན་དང་འདྲ་བར་གད་སྙིགས་ཁུག་མ་འཁྱེར་ནས་གད་སྙིགས་ཁུག་མ་འདེགས་བཟུང་སྟེ་ཉིན་གཅིག་གི་ཆུ་བོ་སྐོར་ཞིབ་ལས་དོན་ཁ་འབྱེད་བྱས་པ་རེད།
“ལོ་ངོ་30ལྷག་ཙམ་གོང་གི་ཞི་ཉིང་དུ་རི་རི་བོ་སྟེར་གྱུགས། སྡོང་བོ་སྨོས་མེད་རེད། རྩྭ་མང་པོ་ཞིག་ཀྱང་སྐྱེས་མེད། ”ཀྲའོ་ཞིན་མཚམས་སྤྲིན་གྱིས་སེམས་ཁུར་གྱིས་ཁེངས་ཏེ། “ལོ་ཤས་རིང་། ཞི་ཉིང་གི་སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་ཇེ་བཟང་ནས་ཇེ་བཟང་དུ་སོང་སྟེ། ནུབ་བྱང་ས་ཁུལ་གྱིས“རྒྱལ་ཁབ་སྐྱེད་ཚལ་གྱི་གྲོང་ཁྱེར་”དང“རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ནགས་ཚལ་གྲོང་ཁྱེར་”གཉིས་ཀྱི་མཚན་སྙན་ཐོབ་པའི་ཞིང་ཆེན་གྱི་ལྟེ་བའི་གྲོང་ཁྱེར་དང་པོར་གྱུར་ཡོད། གྲོང་མི་དུ་འཆམ་འཆམ་དང་། རྐང་འཁོར་ཞོན་པ། ལུས་ཁམས་གཟུགས་པོ་སྦྱོང་བརྡར་བྱེད་པ་དང་། མེ་ཏོག་ལ་ལྟ་བ། ཉ་ལ་ལྟ་བ། འདབ་ཆགས་ཀྱི་སྐད་ལ་ཉན་པ་བཅས་བྱས་ཡོད།
གྲང་ངར་ཆེ་བའི་ཐན་པ་ཀྱི་མཚོ་བོད་ས་མཐོར་ནགས་ཚལ་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཞིག་ཐོན་ཡོད།
རི་གཉིས་ཁ་གཏད་དང་ཁྲོན་གསུམ་འདྲེས་པས། ཞི་ཉིང་གི་འཕེལ་རྒྱས་ཁྲོད་དུ“རི་རིགས”ཀྱིས་གལ་ཆེའི་ནུས་པ་ཐོན་བཞིན་ཡོད། ས་ཁམས་གནས་ཡུལ་དང་ནམ་ཟླ་ཆ་རྐྱེན་གྱི་དབང་གིས“རི་སྟེང་རྩྭ་མི་སྐྱེས་པས་རླུང་རྡོ་ཕུད་ནས་བྲོས་པའི”ཁོར་ཡུག་ངན་པས་སྐབས་ཤིག་རིང་ཞི་ཉིང་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་གྲོང་མིར་སྡུག་བསྔལ་ཆེན་པོ་བཟོས་ཡོད།
ཞི་ཉིང་གི་ལྷོ་བྱང་རི་བོ་གཉིས་སྔོ་འགྱུར་དང་། ཞི་ཉིང་གི་སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་ལེགས་སུ་གཏོང་དགོས། མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་རྒྱལ་ས་གྲོང་ཁྱེར་སླར་ཡང་འདི་ལྟར་“རྒོད་”དུ་འཇུག་མི་རུང་། 1989ལོར་མཚོ་སྔོན་གྱིས་ལག་བསྟར་སྤེལ་བ་སྤྱོད་པ་ཞི་ཉིང་གི་ལྷོ་བྱང་རི་བོ་གཉིས་སྔོ་འགྱུར་ལས་གྲྭ་སྤེལ་འགོ་ཚུགས་པ་རེད། སྐབས་དེར་ཞིང་ཆེན་ཡོངས་ཀྱི་ནོར་སྲིད་ཡོང་འབབ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་6ལས་མེད་པའི་མཚོ་སྔོན་གྱིས་སྒོར་མོ་ཁྲི་1350བཙིར་ནས་ལྷོ་བྱང་རི་བོ་གཉིས་ལ་ཁྱོན་ཡོངས་ནས་ལྗང་མདོག་བཟོས་ཡོད།
འོན་ཀྱང་རི་རྒོད་ཀྱི་རྒྱུད་རིགས་ནས་སྡོང་བོ་ཐོན་པ་ནི་ལས་སླ་མོ་ཞིག་མེད། ཞི་ཉིང་གྲོང་ཁྱེར་ནན་ཧྲན་སྔོ་ལྗང་བཀོད་འདོམས་པུའུ་གཞུང་ལས་ཁང་གི་ཀྲུའུ་རེན་གཞོན་པ་ཐའོ་ཅིན་གྱིས་བཤད་རྒྱུར།
ཤིང་སྡོང་འདེབས་ཆེད། ཟི་ལིང་བས་རླངས་འཁོར་ཐོག་ཕྲག་ཐོག་ནས་ས་འདྲེན་བྱས་ནས་ལྗང་སྡོང་འདེབས་པ་དང་། རི་འདབས་སུ་ཕུམ་ཚིགས་བསྐྲུན་པ་དང་རི་གཟར་གྱི་སྟེང་དུ་སྦུག་ལམ་བཏིང་ནས་ནགས་ཚལ་དང་ཆུ་འདྲེན་མ་ལག་རི་བོ་གང་སར་ཁྱབ་པ་དང་། ཟི་ལིང་གི་སྡེ་ཁག་ཁག་དང་ལས་རིགས་ཁག་གིས་ལྗང་འགྱུར་འགན་འཁྲིའི་ཁུལ་བགོས་ནས་དམངས་ཡོངས་ཀྱི་འོས་འགན་སྡོང་འཛུགས་བཀོལ་སྤྱོད་བེད་སྤྱོད་རི་རྒྱུད་གཉིས་ཀྱི་ལྗང་འགྱུར་དུ་བཏང་བ་དང་། བསྐལ་པ་གྱི་མི་འགའ་ཞིག་གིས་དུས་ཚོད་སུམ་ཅུ་ལྷག་ཙམ་ལ་མེ་ཏོགབྱས་ཏེ། མཚོ་བོད་ས་མཐོའི་“རྒྱུད་རིགས་”ཐོག་ནགས་ཚལ་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཞིག་ཐོན་ཡོད།
གྲངས་གཞི་ལས་མངོན་པ་ལྟར་ན། མིག་སྔར་ཞི་ཉིང་རི་བོ་གཉིས་ཀྱི་སྔོ་འགྱུར་སྤྱིའི་རྒྱ་ཁྱོན་མུའུ་ཁྲི་51.6ཟིན་པ་དང་ལྷོ་བྱང་རི་བོའི་ནགས་ཚལ་ལོ་ལྟར་ཐལ་རྡུལ་ཏུན་ཁྲི་7.5འགག་ཐུབ་པ་དེ་1989ལོའི་ཐལ་རྡུལ་འགག་ནུས་པ་ལས་ལྡབ་7.2མཐོར་འདེགས་ཡོད་པ་དང་། གྲོང་ཁྱེར་འཛུགས་སྐྲུན་ཁུལ་གྱི་སྔོ་ལྗང་ཁྱབ་ཚད་40.75%ཟིན་པ་དང་མི་རེའི་ཆ་སྙོམས་སྤྱི་གླིང་ཀྱི་ལྗང་ས་རྒྱ་ཁྱོན་བརྟན་ལྷིང་སྨི་ངོས་གྲུ་12.44ཟིན་ཡོད་པ་རེད།
"གྲོང་ཁྱེར་ལྗོངས་བཀོད་གྱི་ཁྱད་ཆོས་སྐྲུན་ཆེད། ང་ཚོས་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་མེ་ཏོགགྱི་ནགས་ཚལ་ཤིང་རིགས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་སུ་བཏང་སྟེ། ཆག་པ་གྱི་མེ་ཏོགཡུལ་ལྗོངས་དེ་གྲོང་ཁྱེར་མཛེས་བཟོ་བྱེད་པའི་བཀྲག་ཆེ་ས་མངོན་པར་བཀྲ་བ་ཞིག་ཏུ་བརྩི་བཞིན་ཡོད། "ཟི་ལིང་གྲོང་ཁྱེར་ནགས་ལས་དང་རྩྭ་ཐང་ཅུས་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ལྗང་མདོག་དོ་དམ་ཁོའོ་ཡི་ཁོའོ་ཀྲང་ཏུའུ་ཤང་ཏུང་གིས་དཔྱིད་དུས་ཟི་ལིང་གི་མེ་ཏོག་རོལ་ཡུལ་ཡག་ཤོས་ལ་ཞིབ་རྩིས་བྱས་པ་སྟེ། མི་དམངས་སྤྱི་གླིང་གྱི་མེ་ཏོག་ཡུལ་རྒྱན་ཁྲི་བཞད་ཉེར་ཡོད་པ་དང་། རིག་གནས་སྤྱི་གླིང་ཀྱི་སོ་མ་མེ་ཏོག་མཛེས་སྡུག་ལྡན་པའི་མེ་ཏོག་དང་། སྣོལ་འབབ་ཧྲན་ཁུ་མོ། འདེབས་འཛུགས་...དེའི་ནང་དུ་ཡོ་འབོག་ཅི་ལི་གྱི་ཚོན་མདོག་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་ཤིང་གསེར་ལྕུགནི་ཟི་ལིང་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་མེ་ཏོག་ཏིན་ཞང་ཡིན་པ་དང་། གྲོང་ཁྱེར་ཀྱི་རྒྱ་ཁྱོན་གྱིས་ཟི་ལིང་གྲོང་ཁུལ་གྱི་མེ་ཏོགསྡོང་ཕྲན་འདེབས་འཛུགས་ཀྱི་འདེབས་ལས་ཀྱི་70%ཟིན་ཡོད།
ཞི་ཉིང་རྩི་ཤིང་ལྡུམ་རའི་མཐོ་རིམ་ལག་རྩལ་ཆེ་མོ་བ་ལུའོ་ཞུས་ཕེང་གིས“ཕྱོགས་གཅིག་ནས་ཏིན་ཞང་ཉི་འོད་ལ་དགའ་ཞིང་ཐན་པ་དང་། གྲང་ཐུབ་ཐང་རྒོད་བཅས་བཟོད་ཐུབ་པས། བདག་སྐྱོང་གི་མ་གནས་དམའ་བས། གསོན་སླ་བས། ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་ཏིན་ཞང་གི་རྩ་བའི་མ་ལག་དར་རྒྱས་ཆེ་བས། ས་རྒྱུ་གཏན་འཇགས་དང་ས་ཆུ་ཤོར་བ་ཉུང་དུ་གཏོང་ཐུབ། ཐན་པ་གཞི་ཁྱོན་ཆེན་མོ་གྱིས་འདེབས་ལས་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ལེགས་བཅོས་དང་། མཁའ་རླུང་གཙང་སྒྲིགས་ཆུ་སྲུང་སྐྱོབ་སོགས་ཀྱི་ནམ་ཟླ་ཕྲ་མོ་ཀྱི་སྐྱེ་ཁམས་ནུས་ལྡན་ངང་འདོན་སྤེལ་བྱེད་ཐུབ།
རླངས་འཁོར་བཏང་ནས་ཞི་ཉིང་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་སྐོར་གཞུང་ལམ་དུ་བསྐྱོད་སྟེ། ནན་ཧྲན་གྱི་རི་ལྡེབས་སྲུང་སྐྱོབ་བཟོ་སྐྲུན་སྟེང་དུ་མཚོ་སྔོན་གྱི་སྤྲིན་ཐང་གྲལ་འགྲིག་ངང་སྒྲིག་ཡོད་པ་དང་། ཆི་ལན་གྱི་ཤུག་པ་སྒོར་མ་སྣག་མདོག་གི་བཀག་རྒྱ་ཞིག་ཏུ་འདྲེས་ཡོད། སྨུག་མདོག་དང་དཀར་པོ་བཅས་ཀྱིས་དེའི་ཁྲོད་དུ་མཛེས་སྡུག་ལྡན་པའི་རིམ་བརྩེགས་གྱི་ལྗང་མདོག་དང་མེ་ཏོགགྱི་གྲིབ་གཟུགས་ཀྱིས་མཛེས་སྡུག་ལྡན་པའི་ཡུལ་ལྗོངས་ཤིག་གྲུབ་ཡོད།
སྐྱེ་ཁམས་གྱི་མིང་བྱང་སྟེ། གྲོང་ཁྱེར་ཀྱི་མཚོན་རྟགས་མངོན་གསལ་དོད་པོ་ལྡན་ཡོད།
“ལིན་ཞའོ་ཀྲེ་ཉིན་མོ་ཕྱི་ལ་མི་འགྲོ་དོན་ཅི་ཡིན། ”
“‘ལིང་ཞའོ་ཀྲེ”ནི་ཕྱི་རོལ་དུ་སྐྱོབ་པའི་རི་སྐྱེས་ཀྱི་གསའ་ཞིག་ཡིན། ཉིན་འདི་དག་རིང་དེའི་ལུས་ཁམས་གཟུགས་པོ་དང་སེམས་ཁམས་ཇེ་བཟང་དུ་སོང་བས། དོགས་ཟོན་དང་ཁོར་ཡུག་ལ་ཡིད་ཆེས་མི་བྱེད་པ་སོགས་ཚོར་བསྟུན་ཀྱི་རྣམ་འགྱུར་ཚང་མ་རྒྱུན་ལྡན་ཡིན། རིམ་བཞིན་དེ་འཚོ་བའི་ཁོར་ཡུག་འདི་དང་འཚམ་ཐུབ་པ་དང་། བྱ་སྤྱོད་ལའང་འགྱུར་ལྡོག་འབྱུང་སྲིད”ཅེས་བཤད། ཟླ་4ཚེས་23ཉིན་དུ་ཞི་ཉིང་རྩི་ཤིང་ལྡུམ་ར(མཚོ་སྔོན་རི་སྐྱེས་སྲོག་ཆགས་སྐྱོབ་གསོ་སྤེལ་ལྟེ་གནས)ཚན་རིག་ཁྱབ་གདལ་དྲིལ་བསྒྲགས་སློབ་གསོ་དང་ཕྱི་ཕྱོགས་སྤེལ་རེས་ཁགཆ་ཀྱི་འགན་འཁུར་པ་ཆི་ཤིན་ཀྲང་གིས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་(ཁང་པ་སོགས་ཀྱི)གནམ་གཡབ་ཐོག་དྲ་གྲོགས་གྱི་གནད་དོན་སྣ་ཚོགས་ལ་ནན་ཏན་གྱིས་ལན་བཏབ། འཆི་ལ་ཉེ་བའི་རོགས་སྐྱོབ་དང་ཁ་བྲལ་ཀྱི་ཉེན་ཁ་ནས་སླར་གསོ་གྱི་ལངས་པ་དང་། འགྲོ་བ། མཆོང་ལྡིང་བཅས་ཀྱི་ནུས་པ་བར་གསའ་གྱི“ལིང་ཞའོ་ཀྲེ”བདེ་ཐང་ཡོང་བའི་དུས་མཚམས་ཚང་མར་དྲ་གྲོགས་ཁྲི་སྟོང་གི་སེམས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་བཞིན་ཡོད།
ཤེས་རྟོགས་བྱས་པར་གཞིགས་ན། 2024ལོའི་ཟླ་9པར་ཟི་ལིང་གིས“གསའ་ཀྱི་རྒྱལ་ཁུང”སྐྲུན་རྒྱུའི་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ནས་ཟི་ལིང་གསའ་ལ་ཐོབ་པའི་དོ་ཁུར་ཚད་རྒྱུན་མཐུད་ཇེ་མཐོར་སོང་། “སྨྱན་སྦྱོར་གསར་པའི་(ཁང་པ་སོགས་ཀྱི)གནམ་གཡབ་ལྟ་ཀློག་བྱེད་ཚད་རིམ་རྩིས་མི་ཐེངས་ཁྲི་5000ལས་བརྒལ་ཡོད། ཚང་མས་བརྒྱུད་བགྲོད་གྱི“སྤྲིན་ཐོག་གི་ལྟ་སྐྱོང་”ཀྱིས་ར་བ་གྱི་ཚེ་སྲོགཀྱི་ངོ་མཚར་དེ་བདེན་དཔང་བྱས་ཡོད། ”ལྟ་སྐུལ་ཚོད་འཛིན་གྱི་པར་རིས་ཁྲོད“ལིང་ཞའོ་ཀྲེ”གཟེབ་ནང་དུ་གོམ་པ་བརྒྱབ་སྐབས། ཆི་ཤིན་ཀྲང་གིས་ཅུང་ཙམ་འགོར་ནས་བཤད་རྒྱུར། “ད་ཆ་དོ་ཁུར་ཐོབ་པའི་གསའ་ནི་ལོ་བཅུ་ལྷག་ཙམ་གྱི་སྔོན་ལ་མི་ཤེས། ”
“གངས་རི་ཀྱི་རྒྱལ་བོ”ཞེས་གྲགས་པའི་གསའ་ནི་མཚོ་བོད་ས་མཐོ་དང་དེ་བཞིན་ཨེ་ཤེ་ཡ་དབུས་མའི་གྲང་མཐོའི་རི་ས་སྐྱེ་ཁམས་མ་ལགཀྱི་རྩེར་སོན་གྱི་གཟན་གཤོར་པ་ཞིག་རེད། མཚོ་སྔོན་ནི་མཚོ་བོད་ས་མཐོའི་གྲུབ་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པའི་ངོས་ནས་ཡོད་པ་ལྡན་པ་གྱི་གཙང་པོ་གསུམ་གྱི་འབྱུང་ཁུངས་དང་། ཆི་ལན་རི་རིགས། ཁུན་ལུན་རི་བོ་སོགས་གསའ་ཀྱི་གནས་སྡོད་ཡུལ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། ཞི་ཉིང་དུ་གནས་པའི་མཚོ་སྔོན་རི་སྐྱེས་སྲོག་ཆགས་སྐྱོབ་གསོ་ལྟེ་གནས་ནི་རྒྱལ་ནང་གྱི་གསའ་གསོ་སྤེལ་ཞིབ་འཇུགཡུན་རིང་ཚན་རིག་ཞིབ་འཇུག་རྟེན་གཞི་འབའ་ཞིག་དེ་ཡིན་པ་རེད།
"ལོ་འདི་དག་རིང་ང་ཚོས་སྔ་རྗེས་སུ་‘ལིང་བ་མོ་’དང་‘ལིང་ཁེངས’སོགས་གསའ་ཀྱི་སྐྱོབ་སྐྱོབ་དང་གསའ་གྱི་‘ལིང་ཀྲེ’དང་‘ལིང་ཀྲི’ཕྱིར་གཏོང་བ། ལེགས་འགྲུབ་མངོན་འགྱུར་གྱི་གསའ་གསུམ་གྱི་མིས་བཟོས་གསོ་སྤེལ་བཅས་ལ་ལེགས་གྲུབ་བྱས་ཡོད། བརྒྱུད་བགྲོད་གྱིས་སྟོན་པ་དང་མང་ཚོགས་ཀྱི་ཚན་རིག་ཁྱབ་གདལ་བཏང་བ་དང་། གསའ་ནི་རི་སྐྱེས་སྲོག་ཆགས་མུ་ཁྱུད་ཀྱི་“རྩེ་མོ”དུ་གྱུར་ཡོད། ཡུལ་སྐོར་བ་མང་པོ་ཞིག་ཆེད་མངགས་ཞི་ཉིང་དུ་ཡོང་དོན་ནི“གངས་རི་གྱི་རྒྱལ་བོའི”ཉམས་འགྱུར་མཐོང་བའི་ཆེད་དུ་ཡིན། ཆི་ཤིན་ཀྲང་གིས་བལྟས་ན། གསའ་སྲུང་སྐྱོང་དང་གསའ་དྲིལ་བསྒྲགས་བྱ་རྒྱུ་ནི་ཞི་ཉིང་གི“གསའ་ཀྱི་རྒྱལ་ཁུང”བསྐྲུན་པའི་རྨང་གཞི་ཞིག་ཡིན་པས། གསའ་སྐྱེ་ཁམས་ཀྱི་མང་ཚོགས་ཀྱིས་འཁྲིད་པཁྲིད་སྟོན་དང་སྤྱི་ཚོགས་གསའ་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱེད་པར་དོ་ཁུར་གལ་ཆེན་ལྡན་ཡོད།
ཞི་ཉིང་དང་གསའ་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་དེ་ནི་དེ་ཙམ་མ་ཟད། 2020ལོ་ནས་བཟུང་ཟི་ལིང་གྲོང་ཁྱེར་ཏ་ཐུང་ཧུའེ་རིགས་ཐུའུ་རིགས་རང་སྐྱོང་རྫོང་གི་ཏ་ཐུང་པེ་ཁྲོན་ཆུ་བོའི་འབྱུང་ཁུངས་ཁུལ་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་རང་བྱུང་སྲུང་སྐྱོང་ཁུལ་དུ་དམར་ཕྱིའི་གོ་སྐབས་འཚོལ་བ་བརྒྱུད་མའི་རང་བཞིན་པར་ལེན་གསའ་དུ་ཐེངས་མང་ཕེབས་པའི་བྱེད་སྒོའི་གཟུགས་བཪྙན་བྱས་ཡོད། 2021ལོའི་ཟླ་11པར། ཞི་ཉིང་གྲོང་ཁྱེར་ཧོང་ཡོན་རྫོང་ཉིན་ཡུའེ་བོད་རིགས་ཤང་དུ་དམར་ཕྱིའི་གོ་སྐབས་འཚོལ་བ་གྱིས་སླར་ཡང་གསའ་གྱི་གྲིབ་གཟུགས་བཟུང་ནས་ཞི་ཉིང་གྲོང་ཁྱེར་སྲུང་སྐྱོབ་ཁུལ་ཕྱི་རོལ་གྱི་གསའ་གཟུགས་བཪྙན་དཔྱད་གཞི་ཀྱི་སྟོང་ཆ་གསབ་ཡོད།
གསའ་ནི་ཞི་ཉིང་མཐའ་འཁོར་གྱི་ས་ཁུལ་དུ་མངོན་པ་དེ་ནི་ས་གནས་དེ་གའི་སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་ལེགས་སུ་གཏོང་བའི་གསོན་ཉམས་ལྡན་པའི་མཚོན་པ་ཞིག་རེད། ཟི་ལིང་གིས་ད་དུང་སྐྱེ་ཁམས་མ་ལགནང་འདུས་པའི་སྣ་མང་ཞབས་ཞུའི་རིན་ཐང་དམིགས་བསལ་ནི་སྐྱེ་ཁམས་ཀྱི་རིག་གནས་རིན་ཐང་ཡིན་པ་སྔོག་འདོན་བྱ་རྒྱུར་མཐོང་ཆེན་བྱས་ནས་སྐྱེ་ཁམས་ཀྱི་རིན་ཐང་དེ་རིག་གནས་རིན་ཐང་སུ་བསྒྱུར་རྒྱུར་སྐུལ་འདེད་གཏོང་གི་ཡོད་པ་སྨོས་མེད་རེད།
གསར་འགོད་པ་ཡིས་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བར་གཞིགས་ན། ཞི་ཉིང་གྱིས“གསའ་ཀྱི་རྒྱལ་ཁུང”སྐྲུན་རྒྱུའི་འཆར་འགོད་ནང་ནང་དོན་ཞིག་ཡོད་པ་སྟེ། བརྒྱུད་བགྲོད་ཀྱི་གསའ་རྒྱབ་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་དང་ཞི་ཉིང་གི་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་རང་བྱུང་སྐྱེ་དངོས་རིགས་ནང་འདུས་པའི་རིག་གནས་རིན་ཐང་དང་སྐྱེ་ཁམས་ཀྱི་རིན་ཐང་སྔོག་འདོན་བྱས་ཏེ་གསའ་གྱི་བློ་བརྟན་འགྱུར་མེད་ཀྱི་གཤིས་ཀ་ཐོག་ནས་ཞི་ཉིང་མིའི་བསམ་པའི་རྣམ་པ་མཚོན་པ་དང་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རིག་གནས་ཁྱད་ཆོས་མངོན་གསལ་དོད་པོ་མངོན་གྱི་ཡོད་པ་རེད།
རི་སྐྱེས་སྲོག་ཆགས་སྲུང་སྐྱོང་ལས་ཀ་བྱེད་མཁན་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆི་ཤིན་ཀྲང་གིས་གྲོང་མི་ཡུལ་སྐོར་བ་བརྒྱུད་བགྲོད་གསའ་རོགས་སྐྱོབ་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱིས་ཞི་ཉིང་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱེད་པ་དང་མཚོ་སྔོན་ལ་ངོ་ཤེས་བྱེད་པ་མཐོང་ནས་སྤོབས་པ་དང་བདེ་སྐྱིད་ལྡན་པ་ཞིག་རེད། “ད་ལྟའི‘མུ་ཁྱུད་ནས་ཐོན་པའི”དང་ཚ་ཚད་ནི་མགོ་བརྩམས་པ་ཙམ་ཡིན། ཁྲེང་ཏུའུ་ལ་སླེབས་ཚེ་དོམ་ཁྲ་ལ་རང་ཤུགས་སུ་དྲན་ངེས་ལྟར། འབྱུང་འགྱུར་ཉིན་ཞིག་ཚང་མས་འདོན་པ་བྱེད་པ་ཞི་ཉིང་ལ་སླེབས་སྐབས་གསའ་ལ་དྲན་ངེས་རེད། དེ་ནི་གྲོང་ཁྱེར་རིག་གནས་ཀྱི་མཚོན་རྟགས་ཤིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། གྲོང་ཁྱེར་རིག་གནས་སྟོང་ཤོགའཕེལ་རྒྱས་ལ་ཡང་རོགས་རམ་བྱེད་ཐུབ”ཅེས་བཤད།
སྐྱེ་ཁམས་རིག་གནས། ཡུལ་སྐོར་འཕེལ་རྒྱས་དང་ཕྱོགས་གཉིས་སུ་བསྐྱོད་པ།
2024ལོའི་ཟི་ལིང་གི་ཕྱེད་རྒྱུག་མར་སུན་འགྲན་རྒྱུགགྱི་གཟེངས་རྟགས་ནི་མདུན་ངོས་ནི་སྟབས་བདེ་དང་མཛེས་སྡུག་ལྡན་པའི་ལི་ཤིའི་མེ་ཏོགཡིན་པ་དང་རྒྱབ་ངོས་ནི་བརྗིད་ཉམས་ལྡན་པའི་གསའ་གྱི་ངོ་པར་ཡིན། ར་བ་འགྲན་བསྡུར་འདི་ནི་ཞི་ཉིང་གིས་སྐྱེ་ཁམས་གྱི་མིང་བྱང་ལ་བརྟེན་ནས་ཕན་སྐུལ་རིག་གནས་ཀྱི་སྟོང་ཤོགའཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བའི་བསྡུས་རིས་ཤིག་ཡིན།
ཇི་ལྟར་བྱས་ནས་“ཏིང་ཞང་གྲོང་ཁྱེར”དང་“གསའ་ཀྱི་རྒྱལ་ཁེ”ཡི་མིང་བྱང་ལ་ཚོར་བ་ཞིག་སྟེར་དགོས། མང་ཚོགས་ཀྱིས་མཐོང་ཐོས་དགའ་བའི་IPསྣང་བརྙན་ཇུས་འགོད་བྱས་ནས་གསའ་དང་ཏིང་ཞང་སོགས་གཞི་རྒྱུ་གྲོང་ཁྱེར་ཀྱི་སྤྱི་པའི་བར་སྟོང་དུ་གཏིང་ཟབ་ཏུ་བཅུག་ནས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཞི་ཉིང་གི་དཔོན་རིམ་བསྐྲུན་ཡོད།
ཟི་ལིང་ཝུན་སྟོང་ཤོགཀུང་སིའི་ཚོང་གཉེར་འཆར་འགོད་ཁགཆ་གཞུང་ལས་ཁང་དུ་ཟི་ལིང་གི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་རིག་གནས་གསར་གཏོད་ཐོན་རྫས་སྣ་ཚོགས་བཞག་ཡོད་པ་དེའི་ནང་མིག་ལ་འཕྲོ་བ་ཆེ་ཤོས་ནི་ཟི་ལིང་གྱི“གསའ་ཀྱི་གྲོང་ཁྱུར”IPསྣང་བརྙན་སྟེ“ཉིང་མེང་”ཡིན་པ་རེད།
“‘ཉིང་མེན”གྱི་ཇུས་འགོད་འཆར་སྣང་ནི་གསའ་གྱི་རང་བྱུང་དབྱིབས་རྣམ་དང་སྐྱེ་ཁམས་གོམས་གཤིས་ལས་བྱུང་བ་ཡིན། བརྒྱུད་བགྲོད་གྱི་འཇམ་ཞིང་འཇམ་པའི་ཐིག་རིས་ཀྱིས་སྙིང་ཉེ་ཞིང་སྙིང་རྗེ་བའི་གསའ་གྱི་འགུལ་རིས་སྣང་བརྙན་ཞིག་བསྐྲུན་ཡོད”ཅེས་བྱ་བའི་མི་སྣ་སུན་ལིས་ལག་པའི་ནང་གྱི“ཉིང་མེན”གྱི་སྤུ་ལུ་ཕྲུ་གུ་གསར་འགོད་པ་ལ་སྤྲད་དེ། “ཉེ་བའི་ལོ་ཤས་རིང་རིག་གནས་དང་སྟོང་ཤོགཐོན་ལས་དབྱར་མཚོ་རྒྱས་པ་ལྟར་འཕེལ་རྒྱས་ཕྱིན་པ་དང་བསྟུན་ནས་རིག་གནས་གསར་གཏོད་ཐོན་རྫས་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་གསར་སྒྱུར་བྱས་ནས་མི་རྣམས་ཀྱི་སྣ་མང་ཅན་དང་རང་སོའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ་གྱི་རིག་གནས་དང་སྟོང་ཤོགཀྱི་འཛད་སྤྱོད་དགོས་མཁོ་སྐོང་ཐུབ་པ་བྱུང་ཡོད། ང་ཚོ་དང་ཇུས་འགོད་བཟོ་བ་ཚོགས་པ་གཉིས་ཀྱིས་ཞིབ་ཚགས་ཀྱིས་ལྷག་དངུལ་གྱི་“ཉིང་མེན”དང་ཞི་ཉིང་གི་གཞི་རྒྱུ་ལྡན་པའི་རིག་གནས་གསར་གཏོད་ཐོན་རྫས་10བཏོན་ཡོད། དེའི་ནང་ཉིན་རེའི་མཁོ་ཆས་དང་། ཡིག་ཆས་དང་རྩེད་ཆས་སོགས་རིགས་ཁག་མང་པོ་ཚུད་ཡོད། གསར་གཏོད་རང་བཞིན་དང་དངོས་སྤྱོད་རང་བཞིན་ཟུང་འབྲེལ་བྱས་ཏེ། འཛད་སྤྱོད་པའི་དགོས་མཁོ་སྐོང་ཐུབ་པ་དང་མཉམ་དུ། “གསའ་ཀྱི་རྒྱལ་ཁུལ”དང་“ལི་ཞང་གྲོང་ཁུལ”གྱི་ཚོང་རྟགས་སྣང་བརྙན་ལ་སྐུལ་འདེད་གཏོང་དགོས།
སུན་ལིས་གྱིས“ཕོར་ཁེབས་1.\tཁུར་མ་2.འཇག་མའི་མེ་ཏོག”ཞེས་པའི་འཁྱགས་སྒམ་ཞིག་བླངས་ཤིང་། ཕོར་མའི་གྱང་ངོས་སུ་མཛེས་སྡུག་ལྡན་པའི་སྨུག་མདོག་གི་ལི་ཞིམ་བརྐོས་ཡོད། ཁ་ལེབ་ཕྱེ་ན་བག་མེད་ཀྱི་གསའ་གྱི“ཉིང་མེན”ཡིན་པ་རེད། “རིག་གནས་གསར་གཏོད་ཐོན་རྫས་ཕྱིར་ཚོང་སྔོན་བརྡ་དུ་བཏོན་མ་ཐག་གྲོང་མི་དང་ཡུལ་སྐོར་བས་དགའ་བསུ་ཞུ་བཞིན་ཡོད། རྒྱུན་མཐུད་གྱིས་ནུས་ཤུགས་བཏོན་པ་བརྒྱུད། “གཟིགས་སྐྱོང་དང་། ཡུལ་སྐོར་། ཉོ་ཉོས། སློབ་སྤྱོད། བདེ་ཐང་། རོལ་རྩེད”དང་གསའ་དབར་གྱི་འབྲེལ་བ་ཆེ་རུ་ཕྱིན་པས། “གསའ་ཀྱི་གྲོང་ཁྱུར”མི་མང་པོ་ཞིག་གིས་ཤེས་བཞིན་ཡོད”ཅེས་སུན་ལིས་བཤད།
ཟི་ལིང་རྩི་ཤིང་ལྡུམ་རའི་སྐྱེ་ཁམས་ལྗང་བུ་ལྡུམ་རའི་ནང་བསྐྱོད་སྐབས་རྩི་ཤིང་ལྡུམ་རའི་ནགས་ལས་ལག་རྩལ་ཆེ་མོ་བ་སྤུ་དབྱིན་ཀྲེང་གིས་ལྟ་བ་ཏིང་ཞང་གི་སྐྱེ་བ་སྐྱེ་འཚར་གནས་ཚུལ་ཞིབ་ཕྲ་བྱས་ཡོད། "ཤིང་སོན་གྱི་སྐྱེ་བ་སྐྱེ་འཚར་དུས་ཡུན་རིང་པོ་ཡོད། ཉེ་བའི་ལོ་འགའི་རིང་ལ་ང་ཚོས་ལྡོག་འགོག་རང་བཞིན་ཆེ་བའི་ཏིང་ཞང་རྒྱུད་རིགས་དང་གཟིགས་རིན་ཐང་མཐོ་བའི་ཏིང་ཞང་རྒྱུད་རིགས་གཉེན་རྒྱུ་དུ་བརྩིས་ནས་འདྲེས་སྡེབ་སོན་སྐྱེད་བྱས་ཡོད། ད་ལྟ་བྱས་ཟིན་པ་དུ་འདྲེས་སྡེབ་མྱུ་གུ་ཀྱི་ཕྱི་སྐབས་བཞི་བརྒྱ་ཙམ་གསོ་སྐྱོང་བྱས་ཡོད། རིན་ཐང་གྱིས་ད་དུང་ཡང་བསྐྱར་འདེམས་གསོ་བྱ་དགོས། ལྡོག་འགོག་རང་བཞིན་ཅུང་ཆེ་བ་དང་གཟིགས་སྐྱེ་སྣ་གསར་པ་ཅུང་མཐོ་བའི་ཏིང་ཞང་སྤུ་གསོ་སྐྱོང་ཐུབ་རྒྱུའི་རེ་བ་ཡོད། "
སྤུ་དབྱིན་གྱིས་སྔར་བས་འགྲེལ་བཤད་གནང་རྒྱུར། ས་མཐོའི་ཡུལ་སྐོར་ནི་རྒྱུན་དུ་ནམ་ཟླ་དང་དུས་ཚིགས་ལ་ཚོད་འཛིན་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད་པས། སྤང་ཤང་སྣ་ཁ་སྣ་མང་དང་མེ་ཏོག་དུས་མི་འདྲ་བ་ཡིན། བརྒྱུད་བགྲོད་གྱིས་སྔ་དང་། དྲོན། ཕྱི་བཅས་ཀྱི་མེ་ཏོགསྣ་ཁ་ཚན་རིག་དང་མཐུན་པའི་སྒོ་ནས་སྡེབ་སྒྲིག་བྱས་ན་མེ་ཏོག་མྱོང་བའི་དུས་ཡུན་ཇེ་རིང་དུ་བཏང་སྟེ། ཞི་ཉིང་གི་ཡུལ་སྐོར་ལ་ཚོན་མདངས་ཇེ་མཐོར་བཏང་སྟེ། “མེ་ཏོག་སྨྱན་སྦྱོར་བྱེད་པ་དང་། རིག་གནས་དང་སྟོང་ཤོགམཉམ་འཚོགས”ཀྱི་གོང་འཕེལ་གཏོང་ལམ་ཆགས་ཐུབ།
སྐྱེ་ཁམས་གྱི་རིག་གནས་དང་ཡུལ་སྐོར་འཕེལ་རྒྱས་དེ་ཞི་ཉིང་དུ་ཕྱོགས་གཉིས་སུ་བསྐྱོད་བཞིན་ཡོད་པ་སྟེ། སྲང་ཤིང་སྣ་ཚོགས་ཁྲོམ་གཞུང་གང་སར་བཞད་པ་དང་། གཟིགཁྲོམ་གཞུང་·ཞི་ཧའེ་ལམ་གྱི་ཟས་རིགས་ཁྲོམ་གཞུང་གི་རྟ་ཁྲ་ཐིག་ལ་གསའ་གྱི“རྐང་རྗེས་”བརྒྱབ་ཡོད། ས་མཐོའི་མུ་ཏིག་གི་ཐང་ཆེན་ལ་སྨི་13.8མཐོ་བའི་ཚོན་རིས་“ཉིང་མེང་”ཧ་ཅང་འཐེན་དང་། ཧོ་ཧོང་རིག་གནས་ཡུལ་སྐོར་དུས་ཆེན་དང“མཛེས་སྡུག་ཆེ་བའི་མཚོ་སྔོན་·ས་མཐོའི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོ་”ཞེས་པའི་གཞོན་ནུའི་རིམ་འདས་རིམ་མཚུངས་མཉམ་འགྲན་སོགས་རིག་རྩལ་བྱེད་སྒོའི་ཁྲོད་གསའ་དང་ཏིང་ཞང་གཞི་རྒྱུ་དབར་སྐྱེ་ལྡན་གྱི་མཉམ་འདྲེས་ཡོད་པ་དང་། ཡུན་རིང་མ་སོང་གོང་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ཝུན་སྟོང་ཤོགབརྗོད་བྱ་གཙོ་བོའི་དྲ་འབོད་གླ་འཁོར་“གཟིགགཟིགརླངས་འཁོར”ཐོག་མ་དངོས་སུ་སྤྱོད་འགོ་ཚུགས་པ་དེས་ཟི་ལིང་གི་སྐྱེ་ཁམས་ཀྱི་མིང་བྱང་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་རྣམ་པ་རྒྱ་སྐྱེད་བཏང་ཡོད།
“འདིར་ཡོང་བ་ནི་ཡུལ་སྐོར་དང་ལྟ་སྐོར་ཙམ་མ་ཟད། ད་དུང་སྐྱེ་ཁམས་རིག་གནས་ལ་དབྱིངས་ཞུགས་ཉམས་ལེན་བྱེད་ཐུབ”ཅེས་པེ་ཅིང་ནས་ཡོང་བའི་ཡུལ་སྐོར་བ་ཝང་ཧྥེ་དང་བཤད་པ་ཞུ་བ་ཁྲིམས་སྦྱོར་གསར་འགོད་པ་གྱིས། “གསའ་གྱི་གཞི་རྒྱུ་གང་སར་མཐོང་ཐུབ། ལི་ཤིའི་མེ་ཏོགགྱི་དྲི་ཞིམ་སྣ་ཁོགདུ་ཐུག་ཡོད། དམིགས་བསལ་ནི་གནས་འདིའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་སྐྱེ་ཁམས་ལ་གུས་བཀུར་བྱེད་པས་མི་རྣམས་ལ་སེམས་འགུལ་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད”ཅེས་བཤད།
བསྡོམས་རྩིས་བྱས་པ་ལྟར་ན། 2024ལོར་ཟི་ལིང་རིམ་རྩིས་གྱིས་ཡུལ་སྐོར་བ་མི་ཐེངས་ཁྲི་3185.42སྣེ་ལེན་བྱས་པ་དང་། མངོན་འགྱུར་ཡུལ་སྐོར་ཡོང་འབབ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་338.27ཟིན་པ་དེ་སོ་སོར་27.95%དང་25.01%འཕར་ཡོད། 2025ལོའི་ཟླ་1ནས་ཟླ་3བར་ཞི་ཉིང་རིམ་རྩིས་གྱིས་ཡུལ་སྐོར་བ་མི་ཐེངས་ཁྲི་645.37སྣེ་ལེན་བྱས་པ་དང་། འདྲ་མཚུངས་སྔོན་རྩིས་22.35%འཕར་བ། མངོན་འགྱུར་གྱི་ཡུལ་སྐོར་ཡོང་འབབ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་61.3ཡིན་པ་དང་། འདྲ་མཚུངས་སྔོན་རྩིས་20.02%འཕར་ཡོད།
